Nước Đại Nam đối diện với Pháp và Trung Hoa 1847 – 1885 – Yoshiharu Tsuboi

Yoshiharu Tsuboi đã chọn nghiên cứu nước Đại Nam từ năm 1847 – lúc Tự Đức lên ngôi, đến 1885 (năm ký hiệp ước Thiên Tân giữa Pháp và Trung Hoa). Đây là giai đoạn biến động phức tạp trong lịch sử cận hiện đại của Việt Nam. Nghiên cứu về giai đoạn này, theo cách của Tsuboi: “Chúng tôi coi Chính phủ Việt Nam và người Việt Nam như những thực thể tự tại có phần độc lập hành động, chứ không như những đối tượng cam chịu sự đánh phá của người Pháp và người Hoa”, là một hướng tiếp cận khách quan cần thiết. Với hướng nghiên cứu này, Tsuboi đã có những đóng góp quan trọng trong việc nghiên cứu mối quan hệ giữa Tự Đức và tầng lớp văn thân ở thời kỳ 1874 đến 1883. Đây là một nội dung rất khó trong nghiên cứu lịch sử, mà ngay cả tác giả cũng thừa nhận rằng: “Thực tế, những thiếu sót đó chủ yếu là do sự nghèo nàn của tư liệu được sử dụng cho tới nay”.

Tuy trục nghiên cứu đặt trên cơ sở lịch đại của một thời kỳ, nhưng vốn kiến thức phong phú, tài liệu tiếp cận đa dạng và phương pháp đối chiếu so sánh đồng đại của tác giả đã tái dựng bối cảnh lịch sử mà ở đó, mối tương quan giữa Việt Nam, Pháp và Trung Hoa được làm sinh động từ mỗi phía. Chính điều này đã khiến nhà văn Nguyên Ngọc trong lời bạt của sách tái bản lần này nhận định: “Hẳn không phải ngẫu nhiên mà tác giả viết công trình nghiên cứu này của mình dưới dạng một tiểu thuyết”.